మానసిక స్థితి వైపరీత్యాలు ( Mood disorders )!

మానసిక స్థితి వైపరీత్యాలు ( Mood disorders )!

(తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యము తో -డా. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి గారి వ్యాసం మీకోసం )
source : https://www.facebook.com/vinjamuri.venkataapparao/posts/2093487587343296

-

మనమంతా ఎవరికి వారు తాము ప్రత్యేక వ్యక్తులమని భావిస్తుంటాము
. ప్రతి జీవి ఒక తల్లి, ఒక తండ్రి నుంచి ఉద్భవించి, తనచుట్టూ ఉన్న పరిసరముల నర్థము చేసుకొని, వాటికనుగుణముగా వర్తించి మనుగడ సాగించడానికి యత్నిస్తుంది. మరి జంతువులోను , మనుజులలోను అవయవపుంజము , జీవితము మస్తిష్కముతో ముడిపడి ఉంటాయి. మస్తిష్కము విభిన్న ఆలోచనలకు, భావోద్రేకములకు స్థానమయి ఉంటుంది. ఈ మస్తిష్క కణజాలములో ఉత్పత్తి, రవాణా, ధ్వంసమయే రసాయినక పదార్థములపై మనోప్రవృత్తులు, మానసికస్థితులు ఆధారపడి ఉంటాయి. మన అందఱి మానసిక స్థితులు కాల,పరిసర పరిస్థితుల కనుగుణ్యముగా మార్పులు చెందినా కొందఱిలో ఆ స్థితులు విపరీతమగుటయో , చాలా కాలము స్థిరముగా ఉండడమో జరిగినపుడు మనోస్థితి వైపరీత్యాలు, మానసిక రుగ్మతలు కలుగుతాయి. మానసిక రుగ్మతలకు జీవితకాలములో సుమారు 25 వ శాతము మంది కొద్దిగానో, హెచ్చుగానో గుఱి అవుతారు. అట్టి వారిలో కొంతమంది దిగులుతో ఆత్మహత్యలకు పాల్పడుతారు. కొందఱు భావోద్రేకములతో హింసాప్రవృత్తుల నలవరచుకొంటారు.మానసిక శాస్త్రము ఒక శాస్త్రముగాను, నవీన వైద్యములో ఒక భాగముగాను పరిణామము చెందినది.
మానసికపు దిగులు ( Depression):
మనందఱికీ కొన్ని కొన్ని సందర్భాలలో కొన్ని కారణాల వలన విచారము కలిగినా, ఆ కారణాలు తొలగిపోయినా, లేక కాలము మాన్పుట వలనో ఆ విచారము క్రమముగా మరుగవుతుంది. అది సహజసిద్ధమైన విచారమే కాని రుగ్మత కాదు. ఆ విచారపు సందర్భముల నెదుర్కొని, సంబాళించుకొని చాలామంది జీవితమును కొనసాగిస్తారు. అది సహజము. అట్లు కాక దిగులు జీవన వృత్తికి ప్రతిబంధకమవ వచ్చును. అప్పడా విషాదమును రుగ్మతగా పరిగణించవలసి ఉంటుంది.
పెనుదిగులు ( Major depression ) : ఈ మానసికపు దిగులునకు గుఱి అయిన వారిలో విచారము, అనాసక్తి, ఆందోళన, చిరాకు, ఎక్కువగా ఉంటాయి. వీరికి జీవితములో సుఖముల పైనా సంతోషకరమైన విషయాలపైనా ఆసక్తి ఉండదు. బంధుమిత్రులకు దూరమయి ఒంటరులవుతారు. నిరాశ, నిస్పృహ, నిరుత్సాహములకు లోనవుతారు. వీరి ఆత్మవిశ్వాసము సన్నగిల్లుతుంది. తాము నిరుపయోగులమనే భావన కలిగి ఉంటారు. ఏదో అపరాథభావనలచే పీడితులవుతారు. ఏవిషయము పైన నిమగ్నత చూపించలేరు. నిర్ణయాలు చెయ్యలేరు. మఱపు పెరుగుతుంది. విపరీతపు కుంగు ఉన్నవారిలో మతిభ్రంశము కూడా కలుగ వచ్చును. విపరీతమైన నీరసము , నిద్ర ఎక్కువవడమో, లేక నిద్రపట్టక పోవడము , ఆకలి తగ్గడమో,లేక హెచ్చవడము , బరువు తగ్గడమో,లేక పెఱుగుటయు కలుగుతాయి . రాత్రింబవళ్ళ తేడా జీవితములో తగ్గుతుంది. మరణపు టాలోచనలు తఱచు కలుగుతుంటాయి.
కొందఱు మాదకద్రవవ్యాలు , సారాయి దుర్వినియోగాలకు పాల్పడుతారు. కొందఱిలో దిగులు లక్షణాలు పొడచూపక, వేఱే బాధలతో వారు వైద్యులను సంప్రదిస్తారు. అలసట, నీరసము, తలనొప్పి, కడుపునొప్పి, నడుము నొప్పి ,ఆయాసము, గుండెదడ వంటి బాధలు చెబుతారు. కాని ఆ బాధ లొక వ్యాధిలక్షణాలలో యిమడవు. సాధారణ వ్యాధుల కిచ్చే ఔషధాలతో ఆ బాధలు నివృత్తి చెందవు. కొందఱు ఆందోళనతో వస్తారు. ప్రతి చిన్నవిషయానికి గాభరా, భయము, ఆందోళన పడతారు. వీరి ఆందోళన అవసరానికి మించి ఉంటుంది.
మంద చలనము, విచారవదనము, కళ్ళలో అశ్రువులు వీరి మానసిక ప్రవృత్తిని తెలుపుతాయి. విశేష మానసికపు క్రుంగు జీవితకాలములో 20 శాతపు స్త్రీలలోను 10 శాతపు పురుషులలోను పొడచూపుతుంది. ఈ రుగ్మత కలిగిన వారిలో సుమారు 10 శాతపు మంది జీవితకాలములో ఆత్మహత్యలు చేసుకుంటారు. ఈ రుగ్మత 25 శాతము వారిలో ఏదైనా బలవంతమైన కారణముచే ప్రస్ఫుటమవుతుంది. చిన్నతనపు పెంపకములో అశ్రద్ధ, శారీరక క్షోభ, మానసికక్షోభ, లైంగిక వేధింపులకు గురి యగుట, నిత్యజీవితములో ఒత్తుళ్ళుకు గురి యగుట, నిరుద్యోగము , విద్యారంగములో వైఫల్యాలు, సహచరుల , కుటుంబసభ్యుల వేధింపులు యీ దిగులుకు దారితీయవచ్చును. మాదక ద్రవ్యాలు , కొన్ని మందులు అకస్మాత్తుగా మానివేసినా దిగులు కలుగవచ్చును. చాలా మందిలో పెద్ద కారణాలు ఉండక పోవచ్చును.
చిన్న కుంగు ( Minor Depression ) : కొందఱిలో ఆత్ములను , తల్లిదండ్రులను, జీవితభాగస్వాములను కోల్పోయినప్పుడు, ఉద్యోగము పోయినా, ఆరోగ్యము సడలినా కలిగే విచారము దీర్ఘకాలము నిలువవచ్చును. మానసికపు కుంగు లక్షణాలు పరిమితమయినా దీర్ఘకాలముంటాయి. వీరిలో సారాయి, మాదకద్రవ్యాల దుర్వినియోగము కూడా ఉండవచ్చును.
ప్రసవానంతర వ్యాకులము ( Postpartum Depression ) ; కానుపు పిమ్మట 10 - 15 శాతము మందిలో దిగులు వ్యాధి కనిపిస్తుంది. కానుపయిన రెండు వారముల నుంచి ఒక నెల లోపుల సాధారణముగా యీ వ్యాధి లక్షణాలు కనిపిస్తాయి. ఆందోళన, ఆకలి నిద్రలలో మార్పులు, చిరాకు, కన్నీళ్ళు, నిస్సత్తువ వీరికి కలుగుతాయి . బంధుమిత్రుల తోడ్పాటు, సహకారము, స్మృతివర్తన చికిత్సలు
( Cognitive Behavioral Therapy), అవసరమైనపుడు ఔషధములతో యీ దిగులును నివారించ వచ్చును.
కాల ( ఋతు ) విషాదము ( Seasonal Depression) : కొంత మందిలో కొన్ని కాలములలో విచారము పొడచూపుతుంది. అమెరికాలో ప్రత్యేకముగా శీతాకాలములో చాలామంది విచారగ్రస్థులవుతామని చెబుతారు. వసంతకాలము రాగానే ఆ విషాదము తగ్గిపోతుంది.
ద్విధ్రువ వ్యాధి ( Bipolar disorder ):
కొందఱిలో విపరీతమైన పొంగు ( Mania ), అప్పుడప్పుడు విపరీతమైన కుంగు కూడా
( Depression) కలుగుతుంటాయి. నిమ్నోన్నతాలు కలిగే యీ వ్యాధిని ద్విధ్రువ వ్యాధిగా పరిగణిస్తారు. సుమారు 1 శాతము మంది ప్రజ యీ మానసిక వ్యాధికి గుఱి అవుతారు. ఈ వ్యాధి పురుషులు, స్త్రీలలో సమాన నిష్పత్తిలో కలుగుతుంది. పొంగు ఎక్కువయి నప్పుడు వీరికి ఆత్మవిశ్వాస మెక్కువగా ఉంటుంది. భావములు పరంపరలుగా కలుగుతాయి. ఒక ఆలోచన నుంచి మరియొక ఆలోచనకు మస్తిష్కము ఉఱుకలు పెడుతుంది. ఎక్కడలేని శక్తి వీరికి వస్తుంది. నిద్ర అవసరము తగ్గుతుంది. ఆకలి తగ్గుతుంది. ఉద్రేక మెక్కువగా ఉంటుంది. గట్టిగా మాట్లాడడము, అనవసరపు వాదనలకు, కయ్యాలకు దిగడము చేస్తారు. ఇతరులు తమకు హాని చేస్తుంటారనే ఆలోచనలతో (Paranoid behaviour ) నిత్యము ఉంటారు. వీరికి శ్రవణ , దృష్టి భ్రమలు ( Auditory and Visual hallucinations) మతిభ్రాంతి కూడా కలుగవచ్చును. వీరిలో మాదకద్రవ్యాల , సారాయిల వినియోగ మెక్కువగా ఉంటుంది. వీరికి వారి పోట్లాట తత్వము వలన న్యాయవ్యవస్థతో గొడవ లెక్కువగా ఉంటాయి. వీరు మధ్య మధ్యలో మానసికముగా కుంగిపోతుంటారు. అప్పుడు వీరి ప్రవృత్తి పూర్తిగా మారిపోతుంది. దిగులు లక్షణాలు అప్పుడు ప్రస్ఫుటమవుతాయి. ఈ ద్విధ్రువ వ్యాధి వంశ పరముగా రావచ్చును. ఈ ద్విధ్రువ వ్యాధిగ్రస్థులలో కుంగుదల కలిగినప్పుడు ఆత్మహత్యల అవకాశము పెరుగుతుంది. ఇరువది సంవత్సరాల కాలములోసుమారు ఆరు శాతపు వ్యాధిగ్రస్థులు ఆత్మహత్యకు పాల్పడుతారు.
పిచ్చి : (Schizophrenia ) వ్యాధి గలవారి మానసికస్థితి వాస్తవవైరుధ్యముగా ఉంటుంది. దృశ్యభ్రాంతులు ( లేనివిషయాలు గోచరించడము ; Visual hallucinations ), శ్రవణభ్రాంతులు ( లేనివి వినిపించడము ; Auditory hallucinations ) కలగడము వలన వీరు నిజ ప్రపంచములో కాక వేఱే లోకములో ఉంటారు. జీవితకాలములో వెయ్యిమందిలో మూడు నుంచి ఏడుగురు వ్యక్తులలో యీ రుగ్మత వేఱు వేఱు స్థాయిలులో కనిపించవచ్చు. వీరిలో కూడా కుంగుదల కలిగే అవకాశాలు మెండు. ఆత్మహత్యలకు వీరు కూడా పాల్పడవచ్చును.
మానసిక వ్యాధులు యితర వ్యాధుల వలన కూడా కలుగవచ్చును. మెదడు, ఊపిరితిత్తులు, క్లోమపు పుట్టకురుపులు ( Cancers ) వలన మానసిక విభ్రాంతి కలుగవచ్చును.
సూక్ష్మాంగజీవులు కలిగించే, న్యుమోనియా, టైఫాయిడ్ జ్వరము, సిఫిలిస్, మెదడువాపు
( Encephalitis ) , హెపటైటిస్, వలన
గర్భనిరోధపు మందులు ( Oral contraceptives ), రిసెర్పిన్ ( రక్తపుపోటుకు వాడే వారు. ఈ దినములలో దీని వాడకము లేదు ) బీటా బ్లాకరులు, కార్టికోస్టీరాయిడులు, మూర్ఛమందులు, మైగ్రేను తలనొప్పి మందులు, మానసిక వ్యాధుల మందులు, హార్మోనుల వంటి ఔషధములు, దిగులు కలిగించవచ్చు.
థైరాయిడు హెచ్చు, తగ్గులు, పేరాథైరాయిడు ఎక్కువగుట, ఎడ్రినల్ కార్టికోస్టీరాయిడు లెక్కువయి కుషింగ్ సిండ్రోము వంటి వినాళగ్రంధి వ్యాధులు
విటమిన్ బి 3 ( నయాసిన్ ) లోపము వలన వచ్చే పెల్లాగ్ర అనే వ్యాధి వలన , మానసిక ప్రవృత్తులలో మార్పులు కలుగ వచ్చును..
చికిత్సలు :
మానసిక వ్యాధులను తేలికగా తీసుకొని , నిర్లక్ష్యము చేయుట మంచి విషయము కాదు. ముందుగానే వ్యాధిగ్రస్థులపైగాని, వ్యాధులపై కాని , చికిత్సలపై గాని సరియైన అవగాహన లేక స్థిరాభిప్రాయముల నేర్పఱచుకొనుట తగదు. మానసిక శాస్త్రము, మానసిక వ్యాధుల శాస్త్రము దినదినము పరిణితి చెందుతునే ఉన్నాయి. పూర్తిగా నివారించ లేకపోయినా యీ వ్యాధులను అదుపులో ఉంచవచ్చును.
విషాదవర్తన కలిగిన వారికి కుటుంబసభ్యుల, మిత్రుల , సహచరుల అవగాహన, ఆదరణ, ఆలంబనము, భరోసా చాలా అవసరము. దిగులు స్వల్పకాలము, పరిమితముగా ఉన్నప్పుడు చికిత్స లవసరము కాకపోవచ్చును. దిగులు అధికమైనా , ఆత్మహత్య లక్షణాలు ఏ మాత్రము కనిపించినా అత్యవసర చికిత్స లవసరము. దీర్ఘకాలిక విషాదమునకు, దీర్ఘకాలిక ఆందోళనకు, పెనుదిగులుకు, ద్విధ్రువవ్యాధులకు చికిత్సలవసరము. పిచ్చి ( Schizophrenia) గలవారికి చికిత్స తప్పనిసరి.
మనస్తత్వవేత్తలు ( Psychologists )మనోవ్యాధి వైద్యులు ( Psychiatrists ) యీ వ్యాధులకు సాధారణముగా చికిత్సలు చేస్తారు. స్మృతివర్తన చికిత్సల ( Cognitive Behavioral Therapy) వంటి చికిత్సలతో వారి ఆలోచనలను , బాహ్యప్రేరణలను ఏ విధముగా ఎదుర్కొని స్పందించాలో శిక్షణ గఱపుతారు. వ్యాయామము, యోగాభ్యాసములు , కొంత తోడ్పడవచ్చును.
మందులు ; 
అవసరమైనపుడు దిగులు చికిత్సకు ఔషధములను వాడుతారు. సెలెక్టివ్ సీరోటోనిన్ రీ అప్టేక్ ఇన్హిబిటర్లు ( Selective Seotonin Reuptake Inhibitors), సీరోటోనిన్ నారెపినెఫ్రిన్ రీ అప్టేక్ ఇన్హిబిటర్లు, ( SNRIs), ట్రైసైక్లిక్ ఏంటి డిప్రెసెంట్లు ( Tricyclic antidepressants ) మొనోఎమైన్ ఆక్సిడేజ్ ఇన్హిబిటర్లు ( Monoamine Oxydase Inhibitors ), టెట్రాసైక్లిక్ ఏంటిడిప్రస్సెంట్లు ( Tetracyclic Antidepressants ) , నారెడ్రిజెనిక్ స్పెసిఫిక్ సీరోటెనెర్జిక్ ఏంటి డిప్రెస్సెంట్లు ( Noradrenergic Specific Serotenergic Antidepressants ), సాధారణంగా వాడే మందులు.
వాడే మందుల మోతాదులను సవరించడము , దుష్ఫలితములను గమనించడము ,వ్యాధిగ్రస్థులను అవసరము బట్టి గమనించడము వైద్యుల బాధ్యత. సామాన్యవైద్యులు ( General Doctors ) చికిత్సకులైతే అవసరమైనపుడు నిపుణులను సంప్రదించాలి.
ద్విధృవ వ్యాధికి ( Bipolar disorder) దిగులు మందులు కుదరవు. మానసికవేత్తల సలహా చికిత్సకు తోడుగా , మనోస్థితిని కుదుటపరచే ( Mood Stabilisers ) లిథియమ్( Lithium) ; వేల్ప్రోయిక్ ఏసిడ్ ( Valproic acid ) , లామిక్టాల్ ( Lamictal ) టెగ్రటాల్ ( Tegretol ) , వంటి మూర్ఛ మందులు; ఒలాంజపిన్ ( Olanzapine ), రిస్పెరిడోన్ ( Risperidone ) వంటి అసాధారణ మానసికౌషధములు ( Atypical antipsychotics) ద్విధృవవ్యాధికి వాడుతారు. ఆందోళన ఎక్కువైన వారికి ఆందోళన తగ్గించే మందులు వాడుతారు. మానసిక వ్యాధులకు కొత్తమందులు లభ్యమవుట చక్కని పరిణామము.
ఈ భూమిపై జన్మించిన వారందఱూ అదృష్టవంతులు కారు. మనోవ్యాధికి గుఱైనవారు బంధు, మిత్ర , సహచరులలో నుంటే వారి వ్యాధుల నర్థము చేసుకొని వారికి బాసటగా నిలిచి , వారి చికిత్సకు తోడ్పడాలి. సమాజము , ప్రభుత్వము కూడా చికిత్స బాధ్యత తీసుకోవాలి.
( ఉపయుక్తమనుకుంటే యీ వ్యాసమును నిస్సంకోచముగా పంచుకొండి )